Naar schatting lijdt 3 tot 5 procent van de Europese bevolking aan fibromyalgie. Patiënten hebben musculoskeletale pijnklachten die niet worden verklaard door aantoonbare weefselschade. Veel patiënten hebben bijkomende klachten – vermoeidheid, blaas- en darmproblemen, angst- en slaapstoornissen, hart- en bloeddrukproblemen – die evenmin verklaard kunnen worden.

Onevenwicht in de insula

Dr. Boel De Paepe (Neuromusculair referentiecentrum, UZ Gent) en Joél Smet (vakgroep Inwendige ziekten en Pediatrie, UGent) hebben samen met collega-onderzoekers de bestaande literatuur geanalyseerd. Ze zochten naar de gemeenschappelijke factor tussen de chronische pijnklachten en de diverse geassocieerde aandoeningen. De sleutel vonden ze in de insula, een hersengebied dat pijnprikkels verwerkt. De insula stuurt ook processen van het autonome zenuwstelsel aan die de hartslag, de vertering en de darmperistaltiek regelen. Problemen in de insula zouden daarom niet alleen de chronische musculoskeletale pijn kunnen verklaren, maar ook klachten zoals blaaspijn, prikkelbare darm of slaapapneu.

Volgens de onderzoekers is er bij fibromyalgie een onevenwicht tussen twee neurotransmitters: enerzijds de exciterende neurotransmitter glutamaat en anderzijds de remmende en dempende neurotransmitter gamma-aminoboterzuur (gamma-aminobutyric acid, GABA). Die verstoorde balans van neurotransmitters in de insula ontregelt het centrale zenuwstelsel en ligt aan de basis van zowel de chronische pijn als de geassocieerde klachten. Waardoor dat onevenwicht precies wordt uitgelokt, is nog niet bekend, maar de onderzoekers vermoeden een genetische predispositie, met omgevingsinvloeden zoals stress als trigger. Hoe dan ook: de aandoening is niet psychogeen, maar heeft een aantoonbare neurologische oorzaak.

Nieuwe behandelingen

De nieuwe inzichten kunnen ook de behandeling van fibromyalgie in een stroomversnelling brengen. De bestaande behandelingen – kinesitherapie, slaapadvies, cognitieve gedragstherapie – helpen patiënten om beter met hun klachten om te gaan, maar genezen de aandoening niet. Met de insula als doelwit kunnen nieuwe therapieën dat straks misschien wel. Nu al bestaat er medicatie die ingrijpt op de glutamaat-GABA-pathway, en subtielere neuromodulerende middelen zitten al in een klinische testfase. Veelbelovend zijn ook technieken om de insula elektromagnetisch te stimuleren.